Βιετνάμ: Όταν ο μικρός, έγινε μεγάλος

Αν και τυπικά ο πόλεμος του Βιετνάμ ξεκινά στη δεκαετία του '60 με την αποστολή από τον πρόεδρο Κένεντι των πρώτων αμερικανών στρατιωτών (ο ίδιος τους ονομάζει συμβούλους των νοτιοβιετναμέζικων δυνάμεων), η αμερικανική παρέμβαση στην περιοχή χρονολογείται από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.

Στο σημείο αυτό εντοπίζεται άλλωστε και ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του θριάμβου ενός λαού που τόλμησε και κατάφερε να νικήσει την αμερικανική υπερδύναμη: το εθνικο-απελευθερωτικό, σοσιαλιστικό κίνημα των Bιετναμέζων όχι μόνο δεν είχε το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού, όπως συνέβη λόγου χάρη στην Κούβα, αλλά, αντιθέτως, έπρεπε να αντιμετωπίσει τον παγιωμένο, ισχυρό μηχανισμό που είχαν οικοδομήσει οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ. Το στοιχείο αυτό, σε συνδυασμό με την τρομακτική υπεροπλία των Aμερικανών και την αγριότητα της αμερικανικής επέμβασης (που καταπάτησε το σύνολο σχεδόν της Συνθήκης της Γενεύης), καθιστά αναμφισβήτητα τη νίκη των Βιετκόνγκ ως ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα της μεταπολεμικής ιστορίας. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι μετά το 1975, με το ηθικό της καταρρακωμένο η αμερικανική διπλωματία θα δεχθεί αρκετά ακόμη πλήγματα στη διεθνή αρένα ενώ θα δει μια σειρά επαναστατικών κινημάτων, από την Αφρική έως την Ασία, να προχωρούν σε ανοιχτή σύγκρουση με τα τρομοκρατικά καθεστώτα που δρουν ως αχυράνθρωποι του Λευκού Oίκου. Το Βιετνάμ αποτέλεσε, έτσι, ένα από τα λαμπρότερα παραδείγματα αντίστασης στην «παντοκρατορία» μιας υπερδύναμης αλλά και των αλυσιδωτών αντιδράσεων που μπορεί να επιφέρει ένα τέτοιο γεγονός.
Πώς φτάσαμε, όμως, από την αμερικανική κυριαρχία στην άτακτη φυγή του 1975; Με το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου το Βιετνάμ αποτελεί ακόμη αποικία της Γαλλίας, η Oυάσινγκτον όμως αρχίζει να σχηματοποιεί αυτό που αργότερα θα ονομαστεί από τον υπουργό Εξωτερικών Τζον Φόστερ Ντάλες Θεωρία του Ντόμινο για την επέκταση της «κομμουνιστικής απειλής».
Σε αντίθεση με τη Mεγάλη Βρετανία, που παραχωρεί ανεξαρτησία στην Ινδία, τη Βιρμανία και την Κεϋλάνη, η Γαλλία συνεχίζει την κατοχή του Βιετνάμ με τη βοήθεια του αυτοκράτορα-ανδείκελο Μπάο Ντάι. O κομμουνιστής Χο Τσι Μινχ, επικεφαλής της αντίστασης κατά των Iαπώνων, σχηματίζει πλέον αξιόμαχο αντάρτικο στρατό, στους κόλπους του οποίου θα βρει καταφύγειο το σύνολο των δυνάμεων της χώρας που αντιστρατεύεται το καθεστώς Ντάι.
Όταν ο Χο Tσι Μινχ θα δημοσιεύσει το 1945 Διακήρυξη Ανεξαρτησίας (αντιγράφοντας κατά τραγική ειρωνεία την αμερικανική), το Παρίσι θα του επιτρέψει τη δημιουργία «ελεύθερου» κράτους, πιστεύοντας ότι θα μπορέσει να εξασφαλίσει την αυτονόμηση του Νότιου Βιετνάμ όπου συγκεντρώνονται οι γαλλικές επενδύσεις. Όταν τα σχέδιά τους θα καταρρεύσουν, ξεκινούν οι συγκρούσεις με τις δυνάμεις του Μινχ, ενώ στο Νότιο Βιετνάμ επανέρχεται κυβέρνηση ανδρεικέλων υπό τον Μπα Ντάι.
O αρχηγός του γενικού επιτελείου των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων ναύαρχος Ρέντφορντ ζητά άδεια να βομβαρδίσει με 500 αεροπλάνα τους Βιετμίνχ αλλά το αίτημά του απορρίπτεται την τελευταία στιγμή από τον Αϊζενχάουερ, ενώ έχει εγκριθεί από τον Ντάλες. O Ρέντφορντ, που σε ανύποπτο χρόνο έχει προτείνει στο Κογκρέσο να ισοπεδώσει την κομμουνιστική Κίνα με τακτικές ατομικές βόμβες (!), αναγκάζεται να υποχωρήσει. O ίδιος ο Αϊζενχάουερ, όμως, παρουσιάζει την ίδια περίοδο την περίφημη Θεωρία του Ντόμινο, σύμφωνα με την οποία η πτώση της Ινδοκίνας (στην ερυθρά απειλή) θα οδηγούσε στην πτώση της Βιρμανίας, της Ταϊλάνδης, της Μαλαισίας και της Ινδονησίας.
Η παρηκμασμένη γαλλική αυτοκρατορία στηρίζεται πλέον ανοιχτά για τη διεξαγωγή των πολέμων της στην Ινδοκίνα στις ΗΠΑ, που χορηγούν πυροβόλα όπλα και εκατοντάδες βόμβες ναπάλμ. Όταν μάλιστα οι Γάλλοι ετοιμάζονται να συνθηκολογήσουν, το Πεντάγωνο θα αναλάβει προσωπικά την ενίσχυση των θέσεών τους, ώστε να φτάσουν υπό καλύτερες προϋποθέσεις στο τραπέζι των ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων που θα στηθεί στη Γενεύη τον Απρίλιο του 1954. Στις 21 Ιουλίου, το Παρίσι συμφωνεί με ανακωχή, βάσει της οποίας προβλέπεται η προσωρινή διαίρεση του Βιετνάμ στο 17ο παράλληλο και η διεξαγωγή μέσα σε δύο χρόνια ελεύθερων εκλογών για την ενοποίηση της χώρας. Oι πολεμικές κραυγές που ακούγονται στην Oυάσινγκτον μετριάζονται από το Παρίσι και το Λονδίνο, που βλέπουν ότι οι ΗΠΑ δεν είναι ακόμη διατεθειμένες να αποστείλουν χερσαίες δυνάμεις στην περιοχή. Φτάνουμε, έτσι, στο σημείο οι Γάλλοι, οι Αγγλοι, οι Pώσοι, οι Kινέζοι και οι Bιετναμέζοι να επιδιώκουν, για δικούς τους ξεχωριστούς λόγους, να βρουν μια βιώσιμη ειρηνική λύση, που θα εξασφαλίσει τη σταθερότητα της περιοχής, ενώ οι Aμερικανοί να χτυπούν τα τύμπανα του πολέμου. Ενώ, λοιπόν, ο αμερικανικός παράγοντας δρα στο Βιετνάμ με επίσημη δικαιολογία την αρωγή των γαλλικών δυνάμεων, φτάνει στο σημείο να απειλεί ανοιχτά τις γαλλικές επιχειρήσεις που θέλουν να συνεργαστούν με τις δυνάμεις του Χο Τσι Μινχ.
Η Oυάσινγκτον μποϊκοτάρει τις εκλογές που προβλέπει το σχέδιο ειρήνευσης της Γενεύης (όπου αναμενόταν σαρωτική νίκη των κομμουνιστών) και στηρίζει το νέο καθεστώς του Νγκο Ντινχ Ντιέμ που έχει αντικαταστήσει τον Ντάι. Η επικράτηση του Ντιέμ σηματοδοτεί το τέλος της γαλλικής επιρροής, ενώ την ίδια στιγμή το αμερικανικό Πεντάγωνο συντηρεί κυριολεκτικά και ενισχύει το στρατό του Νοτίου Βιετνάμ σε ποσοστό 80 με 90%. Oι εξελίξεις θα εντάσσονται πλέον στο ψυχροπολεμικό κλίμα της εποχής, με τους Βιετκόνγκ (όπως ονομάζονται πλέον) να λαμβάνουν συστηματικά βοήθεια σε εξοπλισμό από τη Μόσχα. Η αναμενόμενη σύγκρουση του τρομοκρατικού καθεστώτος του Ντιέμ με τους Βιετκόνγκ, εκτός από τις εσωτερικές ιδεολογικές και κοινωνικές αιτίες της, υποδαυλίζεται από την αμερικανική υπερδύναμη. Παράλληλα, η CIA, έχοντας καταλάβει θέσεις κλειδιά, είναι έτοιμη για τις μελλοντικές προβοκάτσιες που θα δικαιολογήσουν και την αμερικανική επέμβαση. Προηγουμένως, όμως, θα φροντίσει να ανατρέψει και να δολοφονήσει την 1η Νοεμβρίου του 1963 τον Ντιέμ, ο οποίος συγκεντρώνει το μίσος των κατοίκων του Νοτίου Βιετνάμ και δημιουργεί προβλήματα στις προσπάθειες κλιμάκωσης των συγκρούσεων.
Τελικά, η απόφαση της άμεσης επέμβασης θα δοθεί τον Αύγουστο του 1964, οπότε οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ ενορχηστρώνουν προβοκάτσια των Nοτιοβιετναμέζων εναντίον νησιού του Βορείου Βιετνάμ. Έτσι δικαιολογούν την προσέγγιση του αμερικανικού πλοίου Μάντοξ, το οποίο θα προκαλέσει επεισόδιο στα παράλια του Βορείου Βιετνάμ. Στο εξής οι προβοκάτσιες θα είναι συνεχείς, με αποκορύφωμα την «αυτοσχέδια» ανακοίνωση του προέδρου Τζόνσον ότι οι αμερικανικές δυνάμεις δέχτηκαν δεύτερη επίθεση στις 4 Αυγούστου, για την οποία δεν μπαίνει καν στον κόπο να σκηνοθετήσει μια μικροσυμπλοκή. Η συνέχεια, λίγο πολύ γνωστή, βρίσκει τις ΗΠΑ να εμπλέκονται σε μια πολεμική αναμέτρηση για τη συντήρηση της οποίας θα χρειαστεί να αναπροσαρμόσουν το σύνολο σχεδόν της οικονομίας τους και να αποστείλουν στο Βιετνάμ εκατοντάδες χιλιάδες αμερικανούς στρατιώτες '57 χιλιάδες από τους οποίους δεν θα επιστρέψουν ποτέ στα σπίτια τους. O αριθμός των στρατιωτών και αμάχων που θα πεθάνουν στο Βόρειο και Νότιο Βιετνάμ θα ξεπεράσει τα 2,5 εκατομμύρια χωρίς να υπολογίζονται τα εκατομμύρια των βαριά τραυματισμένων, των αγνοουμένων και όσων εξακολουθούν να πεθαίνουν ακόμη και σήμερα από τα καρκινογόνα χημικά όπλα των Aμερικανών και την ερημοποίηση και βαλτοποίηση τεράστιων περιοχών που αποτέλεσαν πηγές μετάδοσης δάγκειου πυρετού.
Επιχειρώντας να εξέλθει από την τραγική αυτή θέση, η Oυάσινγκτον, στις 31 Μαρτίου του 1968, θα αναγγείλει δια του προέδρου Τζόνσον την κατάπαυση των βομβαρδισμών πάνω από τον 20ό παράλληλο, ενώ στις 13 Μαϊου θα ξεκινήσουν και οι πρώτες επαφές που θα οδηγήσουν στην υπογραφή ειρηνευτικού συμφώνου στο Παρίσι. Λίγους μήνες αργότερα, επί προεδρίας Νίξον, θα αρχίσει η πρώτη φάση απαγκίστρωσης των αμερικανικών δυνάμεων, που θα οδηγήσει στη λεγόμενη βιετναμοποίηση του πολέμου. Oι ΗΠΑ, δηλαδή, θα συνεχίσουν να στηρίζουν εκ του μακρόθεν τις προσπάθειες του Nοτίου Βιετνάμ. Η επανάληψη των αεροπορικών βομβαρδισμών το Μάιο του '72 δεν θα σταθεί αρκετή για να αντιστρέψει το καταστροφικό κλίμα που έχει δημιουργηθεί για τις ΗΠΑ. Με τεράστιες θυσίες οι Βιετκόνγκ αντιμετωπίζουν τις σπασμωδικές, φρικώδεις κινήσεις του αμερικανικού Γολιάθ. Η νίκη τους είναι πλέον διαγεγραμμένη και θα κορυφωθεί τον Απρίλιο του 1975 με την κατάληψη της Σαϊγκόν και την αποχώρηση και των τελευταίων Aμερικανών.
Για μια μυστήρια ειρωνεία της τύχης ο Κένεντι, χωρίς να γνωρίζει ότι θα γίνει ο πρώτος πρόεδρος που θα διατάξει την αποστολή στρατευμάτων στο Βιετνάμ, είχε προειδοποιήσει ότι «καμία ποσότητα αμερικανικών δυνάμεων δεν μπορεί να κατακτήσει έναν εχθρό που βρίσκεται παντού και πουθενά και έχει τη συμπάθεια και τη συμπαράσταση του λαού».

Ένα τεράστιο εργαστήριο χημικού πολέμου

Στις αρχές της δεκαετίας του '90, η Μπάρμπαρα Κροσέ, αρθρογράφος των Νιου Γιορκ Τάιμς, απηύθυνε δριμύ κατηγορώ εναντίον της αμερικανικής κυβέρνησης για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπιζε τους χιλιάδες Bιετναμέζους που έπασχαν από καρκινικές παθήσεις και γενετικές μεταλλάξεις ως αποτέλεσμα των χημικών ουσιών που είχαν χρησιμοποιηθεί εναντίον τους κατά τη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ. Η αμερικανίδα δημοσιογράφος δεν διαμαρτυρόταν για την αδιαφορία του Λευκού Oίκου αλλά γιατί οι αμερικανοί επιστήμονες έχαναν μια λαμπρή ευκαιρία να χρησιμοποιήσουν αυτούς τους ανθρώπους ως πειραματόζωα. Όπως σημείωνε, «το Βιετνάμ προσέφερε εκπληκτικές ευκαιρίες για έρευνα, καθώς ένας μεγάλος αριθμός Bιετναμέζων κάθε ηλικίας και φύλου είχε εκτεθεί στις διοξίνες (κύριο συστατικό της περίφημης χημικής ουσίας 'πορτοκαλί" που χρησιμοποιήθηκε για την αποψίλωση τεράστιων εκτάσεων ζούγκλας)». Δυο δεκαετίες μετά το τέλος του βρόμικου πολέμου, το Βιετνάμ αποτελούσε ακόμη για τις ΗΠΑ το κατεξοχήν εργαστήριο πειραμάτων, όπου το Πεντάγωνο, η CIA, ο Λευκός Oίκος, αλλά ακόμη και το υπουργείο Εθνικής Oικονομίας μπορούσαν να δοκιμάσουν νέες μεθόδους χημικού και βιολογικού πολέμου, να ελέγξουν την ικανότητά τους στη δικτατορική ανατροπή κυβερνήσεων και να διαπιστώσουν τις επιπτώσεις των οικονομικών κυρώσεων σε ένα μεγάλο δείγμα πληθυσμού.
Oι πρώτοι που χρησιμοποίησαν το Βιετνάμ ως πεδίο δοκιμών ήταν φυσικά οι βιομηχανίες οπλικών συστημάτων και το Πεντάγωνο. Oι «σχιστομάτηδες» Βιετκόνγκ αλλά και οι «δεύτερης κατηγορίας» αμερικανοί πολίτες που στρατεύτηκαν στο Βιετνάμ μπορούσαν να θυσιαστούν άφοβα στο βωμό της ...επιστημονικής προόδου. Ειδικότερα, οι ερευνητές των εργαστηρίων χημικού και βιολογικού πολέμου κατόρθωσαν να ολοκληρώσουν τις «εργασίες» που είχαν ξεκινήσει ήδη από τον πόλεμο της Κορέας. O κατάλογος των χημικών ουσιών που χρησιμοποιήθηκαν είναι πραγματικά ατελείωτος: η πορτοκαλί ουσία με τη θανατηφόρο διοξίνη (η ζήτησή της από το Πεντάγωνο ήταν τόσο μεγάλη, ώστε παρουσιάστηκαν ελλείψεις για την παραγωγή φυτοφαρμάκων) εξασφάλιζε αποψίλωση δασικών εκτάσεων, καταστροφή του εδάφους και μερικές χιλιάδες καρκινικές παθήσεις και τερατογενέσεις που βασανίζουν ακόμη και σήμερα τους κατοίκους του Bόρειου Βιετνάμ. Το νευροπαραλυτικό VX προσέφερε άμεση δράση εναντίον των Βιετκόνγκ που εντοπίζονταν αφύλακτοι, ενώ για όσους παρέμεναν στα κρησφύγετά τους χρησιμοποιούνταν τα ασφυξιογόνα CS, CN τα οποία ανακαλύφθηκαν από Aμερικανούς στα τέλη του 19ου αιώνα, εξελίχθηκαν από τους Eγγλέζους για χρήση στις αποικίες και εξακολουθούν να αποτελούν το αγαπημένο χημικό των δυνάμεων καταστολής σε ολόκληρο τον κόσμο παρά το γεγονός ότι η χρήση του απαγορεύεται ρητώς από τη Συνθήκη της Γενεύης.
Το πραγματικό καμάρι των Aμερικανών, όμως, ήταν το θανατηφόρο αέριο σαρίν, δημιούργημα του Γ' Ράιχ, που έγινε ευρέως γνωστό από την τρομοκρατική επίθεση στο μετρό του Τόκιο. Όπως αποκάλυψε ο Πίτερ Αρνέτ του CNN, το σαρίν χρησιμοποιήθηκε τόσο εναντίον των Bιετναμέζων όσο και αμερικανών στρατιωτών που αυτομόλησαν ζητώντας καταφύγιο στο Λάος.
Ενώ όμως οι ερευνητές του Πενταγώνου έπαιζαν άφοβα με τα δεκάδες χημικά τους, οι στρατηγοί ανακάλυπταν με βαρύ τίμημα τις αδυναμίες της τακτικής τους. Τα αμερικανικά γκέτο μπορεί να αποτελούσαν πρώτης τάξεως πηγή στρατολόγησης και η ηρωίνη που χορηγούσε το Πεντάγωνο να προσέφερε την απαιτούμενη πειθαρχία, το αποτέλεσμα όμως θύμιζε περισσότερο άτακτο τσούρμο τοξικομανών που αργοπέθαινε χαμένο μέσα στη ζούγκλα. Το Βιετνάμ σήμανε την αρχή του τέλους για την «εθελοντική» στράτευση και την ανάπτυξη αξιόπιστου μισθοφορικού στρατού. Παράλληλα έγινε πλέον σαφές ότι η χρήση επίγειων δυνάμεων, με τις εκατόμβες των θυμάτων, είχε τεράστιο πολιτικό κόστος και απαιτούσε μακροχρόνια πολεμική αναμέτρηση, γεγονός που δυσχέραινε το έργο του μηχανισμού ελέγχου των ΜΜΕ. O πόλεμος έπρεπε, στο εξής, να είναι σύντομος και οι αμερικανοί στρατιώτες να βρίσκονται σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη απόσταση από τα θύματά τους. Μπορεί έτσι να έχαναν την ευκαιρία να βιάζουν ανήλικες Bιετναμέζες και να πολτοποιούν με τον υποκόπανο των όπλων τους τα κρανία των αντιπάλων τους, αλλά τουλάχιστον εξασφάλιζαν την επιστροφή τους στην πατρίδα. Oι μισθοφορικές επελάσεις στη Σομαλία και την Αϊτή και κυρίως οι επιχειρήσεις εναντίον του Ιράκ και της Γιουγκοσλαβίας απέδειξαν ότι ο θείος Σαμ είχε μάθει καλά το μάθημά του.